Οι αρχαιολογικές ανασκαφές στο Ζάρκο που «διαφώτισαν» ολόκληρο τον πλανήτη

Αναμφισβήτητα, όλοι οι κάτοικοι του Ζάρκου και ίσως και οι κάτοικοι των γύρω περιοχών γνωρίζουν την τοποθεσία Πλατιά Μαγούλα Ζάρκου, η οποία βρίσκεται στο δεξί μας χέρι,
λίγο πριν μπούμε στο Ζάρκο, καθώς ερχόμαστε από Τρίκαλα. Πόσοι άραγε από τους κατοίκους του Ζάρκου και της ευρύτερης περιοχής γνωρίζουν ότι σε αυτή την τοποθεσία βρίσκεται ένας από τους σημαντικότερους προϊστορικούς οικισμούς της Ελλάδας;

Θυμάμαι, όταν ήμουνα μικρή πήγαινα με τον πατέρα μου και παρακολουθούσα τις ανασκαφές κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού. Οφείλω να ομολογήσω ότι αυτή η επαφή μου, από μικρή ηλικία με αρχαιολογικά ευρήματα, καθώς και οι ατέλειωτες συζητήσεις του πατέρα μου με τον υπεύθυνο αρχαιολόγο της ανασκαφής, τον Κ. Γαλλή ενδυνάμωσαν την επιθυμία μου να ασχοληθώ με την ιστορία και τον πολιτισμό της πατρίδας μας. Δεν θα ξεχάσω ποτέ τον ενθουσιασμό και τη χαρά του πατέρα μου, ο οποίος έτυχε να βρίσκεται στην Πλατιά Μαγούλα, όταν οι ανασκαφείς φέρανε στο φως ένα πήλινο ομοίωμα, το πιο σημαντικό εύρημα των ανασκαφών κι ένα από τα πιο σημαντικά προϊστορικά ευρήματα 
σε όλη την Ελλάδα

.

Οι ανασκαφές που ξεκίνησαν το 1974 και σταμάτησαν το 1990 υπό την εποπτεία του κ. Γαλλή οδήγησαν στον εντοπισμό αρχικά του νεκροταφείου, και αργότερα του οικισμού, ο οποίος βρίσκεται 300 μέτρα νότια απ’ αυτό. Το νεκροταφείο του οικισμού είναι ιδιαίτερα σημαντικό, καθώς περιλαμβάνει αποκλειστικά ταφές καύσεων παιδιών και ανηλίκων, ο αριθμός των οποίων ξεπερνά τις 50. Η κεραμική που βρέθηκε στο νεκροταφείο και στον οικισμό βοήθησε στη χρονολόγηση της νεότερης νεολιθικής, καθώς βρέθηκαν στο ίδιο στρώμα γκρίζα (φάση Τσαγγλί) και μαύρη στιλπνή κεραμική (φάση Λάρισα) και έτσι η φάση Λάρισα τοποθετείται στην αρχή της νεότερης νεολιθικής και όχι στα τέλη της όπως πίστευαν παλαιότερα, πριν την ανασκαφή στην Πλατιά Μαγούλα.

Ο οικισμός πρωτοκατοικήθηκε στα τέλη της Αρχαιότερης νεολιθικής και εγκαταλείφθηκε στις αρχές της νεότερης νεολιθικής. Μετά ξανακατοικείται στην εποχή του χαλκού. Τα αρχιτεκτονικά λείψανα βρίσκονται στα 4-5 μ βάθος από την επιφάνεια, γι’ αυτό υπάρχουν ελάχιστα αρχιτεκτονικά στοιχεία. Γεωλογικές έρευνες έδειξαν ότι ο οικισμός οργανώθηκε κοντά στην όχθη του Πηνειού, εκμεταλλευόμενος το εύφορο έδαφος για 
καλλιέργεια.

Όπως προαναφέρθηκε, ιδιαίτερα εντυπωσιακό είναι το πήλινο ομοίωμα σπιτιού, που σώζεται σχεδόν ολόκληρο με μερικές μόνο αποκρούσεις στο πάνω μέρος των τοιχωμάτων. Είναι ορθογώνιο, χωρίς στέγη, με χαμηλά και ακανόνιστα τοιχώματα, παχιά και επίπεδη βάση. Στο μέσο της μιας μακράς πλευράς του ανοίγεται η είσοδος και σχεδόν απέναντί της, σε επαφή με την πίσω πλευρά του σπιτιού, υπάρχει φούρνος με ημικυλινδρικό θόλο και δίπλα του, στη δεξιά γωνία του σπιτιού, μία ορθογώνια «πλατφόρμα». Το ομοίωμα περιέχει οκτώ κινητά πήλινα ανθρωπόμορφα ειδώλια, καθώς και δύο απροσδιόριστα πήλινα αντικείμενα. Το ένα από αυτά, ανάμεσα στο φούρνο και στην «πλατφόρμα», παριστάνει πιθανώς έναν τριπτήρα, ενώ το άλλο, που βρίσκεται μπροστά στο φούρνο, το καρβέλι του ψωμιού. Τα οκτώ ειδώλια μάλλον αντιστοιχούν στα μέλη της οικογένειας. Η γυναικεία μορφή που είναι ξαπλωμένη πάνω στην «πλατφόρμα» και μία ανδρική δίπλα της παριστάνουν ίσως τους γηραιότερους γονείς, το ζευγάρι που βρίσκεται δεξιά της εισόδου αντιστοιχεί στους νεότερους γονείς, ενώ ένα μικρό ειδώλιο δίπλα στον ώμο της γυναίκας παριστάνει πιθανότατα ένα μωρό. Τρία ακόμη μικρά ειδώλια, δύο γυναικεία και ένα ανδρικό, που βρίσκονται το ένα δίπλα στο άλλο στη δεξιά γωνία του σπιτιού, πρέπει να αντιστοιχούν σε νεότερα μέλη της οικογένειας. Το ομοίωμα βρέθηκε κάτω από το δάπεδο ενός σπιτιού στην Πλατιά Μαγούλα Ζάρκου, όπου ίσως είχε τοποθετηθεί ως προσφορά θεμελίωσης. Η ακριβής χρονολόγηση του πήλινου ομοιώματος τοποθετείται στη Νεότερη Νεολιθική Ι (5300-4800 π.Χ.). Οι διαστάσεις του εκθέματος είναι: 0,17 μ. μήκος, 0,15 μ. πλάτος και 0, 052 μ. ύψος.

Αξίζει να σημειωθεί ότι οι αρχαιότερες καύσεις νεκρών στην Ελλάδα βρέθηκαν στη θέση Σουφλί Μαγούλα (φάση Πρωτοσέσκλου της Αρχαιότερης Νεολιθικής, μέσα της 6ης χιλιετίας) και στην Πλατιά Μαγούλα Ζάρκου, όπου οι ταφές καύσεων, μακριά από τον οικισμό, σχηματίζουν το παλαιότερο νεκροταφείο που χρονολογείται στη φάση Τσαγγλί, στην αρχή της Νεότερης Νεολιθικής.

Στρωματογραφικές ανασκαφές στους δύο αυτούς οικισμούς και στο Μακρυχώρι συνέβαλαν στη μελέτη των ρυθμών της νεολιθικής κεραμικής. Η ύπαρξη μιας Προκεραμικής περιόδου στη Θεσσαλία δεν έχει επιβεβαιωθεί. Στην Αρχαιότερη Νεολιθική (σχεδόν όλη η 6η χιλιετία), η πρώιμη γραπτή κεραμική της φάσης Πρωτοσέσκλου συμβαδίζει με την εγχάρακτη διακόσμηση που απαντά στο ρυθμό Προσέσκλου ή Μαγουλίτσας. Τη Μέση Νεολιθική της Θεσσαλίας (πρώτο μισό περίπου της 5ης χιλιετίας), χαρακτηρίζει ο πολιτισμός του Σέσκλου με τρεις ρυθμούς γραπτής διακόσμησης: τον πυκνό ρυθμό, τη φλογόσχημη διακόσμηση και τη γραμμική διακόσμηση, στην οποία υπάγεται και η ξεστή.

Αν κάποιος σήμερα θέλει να θαυμάσει το πήλινο ομοίωμα, καθώς και άλλα αρχαιολογικά ευρήματα από την Πλατιά Μαγούλα Ζάρκου, μπορεί να επισκεφτεί το Διαχρονικό Μουσείο Λάρισας, ένα υπερσύγχρονο μουσείο στο οποίο υπάρχουν εκθέματα από διάφορες περιοχές της Θεσσαλίας, από την προϊστορική εποχή μέχρι και τη Βυζαντινή. Όλοι οι κάτοικοι του Ζάρκου έχουμε χρέος να επισκεφτούμε το Διαχρονικό Μουσείο, αφενός για να έρθουμε σε επαφή με ένα σημαντικότατο κομμάτι της ιστορίας του τόπου μας και αφετέρου γιατί είναι κρίμα η Πλατιά Μαγούλα Ζάρκου να παρουσιάζεται σε συνέδρια τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό και οι κάτοικοι της περιοχής, ειδικά οι νεότεροι να μην γνωρίζουν την ιστορία και τη σημασία της.



ΤΣΙΟΤΙΝΟΥ ΑΘΑΝΑΣΙΑ

ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ-ΘΕΑΤΡΟΛΟΓΟΣ